Centrum Badań i Analiz

Obok tradycyjnego postępowania sądowego, jako jednej z możliwości rozstrzygania sporów między przedsiębiorcami, mają oni do dyspozycji szeroki zakres metod alternatywnego rozwiązywania, zwanych ADR (Alternative Dispute Resolution). W ostatnich latach obserwuje się stały wzrost liczby spraw rozpatrywanych w krajach Unii Europejskiej w trybie ADR. Również i w Polsce można zaobserwować wzrost popularności polubownych form rozwiązywania sporów. Rośnie również liczba badań i publikacji, wskazujących, iż socjoekonomiczne korzyści ADR – jako efektywnego kosztowo i szybkiego sposobu rozwiązywania sporów bez udziału sądu, przy użyciu procedury dostosowanej do potrzeb stron konfliktu – są nie do przecenienia.
 
Pozasądowe metody rozwiązywania sporów to narzędzia i instytucje służące stronom pozostającym w konflikcie prawnym. Z uwagi na wzrost liczby spraw gospodarczych napływających do sądów powszechnych, a co za tym idzie wzrost liczby sporów,  zachodzi potrzeba popularyzacji pozasądowych metod ich rozwiązywania, które mógłby stanowić bardziej efektywną alternatywę dla sądownictwa powszechnego. W klasycznym sporze, zasadą jest, że sędzia orzekając w sprawie, stosuje prawo oraz reguły dowodowe  powszechnie obowiązujące i stoi na straży tego, by przepisy były przestrzegane a strony uzyskały sprawiedliwy wyrok. Czasami jednak, nawet strona wygrywająca spór pozostaje niezadowolona z jego wyniku, jako że przyczyny leżące u jego podstaw co do zasady nie są przedmiotem analizy sądu.
 
Wśród alternatywach metody rozstrzygania sporów wyróżnia się mediację, arbitraż, koncyliację i negocjacje. Metody te, mimo iż stają się coraz popularniejsze, nadal stanowią w Polsce niewielki odsetek rozstrzyganych pomiędzy przedsiębiorcami spraw. Obecnie do najważniejszych form alternatywnego rozwiązywania sporów należą mediacja oraz arbitraż. Obie formy zostały unormowane w nowoczesny sposób w polskim ustawodawstwie. W 2005 roku do ustawy Kodeks postępowania cywilnego dodano część piątą zatytułowaną Sąd polubowny, zmieniając postanowienia kodeksowe dotyczące arbitrażu. Również w 2005 roku do polskiego prawodawstwa poprzez zmianę ustawy Kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw prowadzona została instytucja mediacji.
 
Wychodząc naprzeciw potrzebom przedsiębiorców w zakresie większego wykorzystania ADR, istnieje potrzeba większej świadomości i zrozumienia mediacji. Należy prowadzić dalsze działania w zakresie edukacji, poszerzania wiedzy o mediacji, częstszego stosowania mediacji przez przedsiębiorstwa, a także wymogów w zakresie dostępu do zawodu mediatora. Dodatkowo należy opracowywać i wdrażać programy mające na celu propagowanie stosownej wiedzy na temat alternatywnych metod rozstrzygania sporów.

Działania te powinny skupiać się na głównych korzyściach wynikających z mediacji – koszty, wskaźniki skuteczności i oszczędność czasu – oraz być skierowane do prawników, przedsiębiorców, zwłaszcza z sektora MŚP, oraz pracowników akademickich.

Oprócz niewątpliwych korzyści jakie niesie ze sobą korzystanie z ADR przez przedsiębiorców, nie bez znaczenia jest aspekt dotyczący odciążenia sądów powszechnych – istotny zwłaszcza dla  państw o przeciążonym systemie wymiaru sprawiedliwości.

Jacek Brzozowski, doradca Prezydenta Pracodawcow RP, ekspert Centrum Badań i Analiz